ฟอร์มาลีน (Formalin) กำจัดเชื้อปรสิตในฟาร์ม
ฟอร์มาลีน (Formalin) ถูกใช้ในฟาร์มเพื่อกำจัดเชื้อปรสิตและเชื้อโรค โดยเฉพาะในบ่อปลาหรือฟาร์มสัตว์น้ำ เนื่องจากมีฤทธิ์ในการฆ่าเชื้อรา โปรโตซัว และปรสิตภายนอก
1. การใช้ในบ่อปลาและสัตว์น้ำ
- กำจัดปรสิตภายนอก : ฟอร์มาลีน 37–40% ใช้ในบ่อปลาเพื่อควบคุมปรสิต เช่น เห็บระฆัง (Ichthyophthirius), ปลิงใส และหนอนสมอ โดยผสมในน้ำให้ได้ความเข้มข้น 25–50 ppm แช่ปลาเป็นเวลา 24 ชั่วโมง
- การรักษาโรคจากโปรโตซัว : มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อราและโปรโตซัวที่ติดมากับเหงือกหรือผิวหนังปลา โดยอาจใช้ความเข้มข้นสูงขึ้น (100–200 ppm) แช่นาน 30 นาทีถึง 1 ชั่วโมง
- ระเหยได้รวดเร็ว : ฟอร์มาลีนระเหยภายใน 24 ชั่วโมง ทำให้เหมาะกับบ่อขนาดใหญ่ และสามารถใช้แทนเกลือในบางกรณี
2. การใช้ทำความสะอาดอุปกรณ์และโรงเรือน
- ฆ่าเชื้อราและแบคทีเรีย : ฟอร์มาลีนถูกใช้ล้างอุปกรณ์ฟาร์มหรือพื้นที่เลี้ยงสัตว์ โดยผสมน้ำให้ได้ความเข้มข้นที่เหมาะสม (เช่น 1:100) เพื่อกำจัดเชื้อโรคที่ตกค้าง
- รมควันฆ่าเชื้อ : ผสมฟอร์มาลีนกับโพแทสเซียมเปอร์แมงกาเนต (KMnO₄) เพื่อสร้างไอระเหยฆ่าเชื้อในโรงเรือนหรือคอกสัตว์
3. ข้อควรระวัง
- ผลกระทบต่อสัตว์น้ำ : หากใช้ในความเข้มข้นสูงหรือเวลานานเกินไป อาจทำให้ปลาหรือกุ้งเครียด หรือเกิดความเสียหายต่อเหงือก
- ห้ามใช้กับอาหาร : กระทรวงสาธารณสุขห้ามใช้ฟอร์มาลีนกับอาหารหรือผลิตภัณฑ์บริโภค เนื่องจากสะสมในร่างกายและเป็นอันตรายต่อสุขภาพ
- ความปลอดภัยผู้ใช้งาน : ฟอร์มาลีนมีไอระเหยที่ระคายเคือง ควรสวมหน้ากากและถุงมือ พร้อมระบายอากาศให้ดีขณะใช้งาน
ฟอร์มาลีนมีผลข้างเคียงต่อสัตว์ในฟาร์มได้ หากใช้ไม่ถูกวิธี โดยเฉพาะในฟาร์มสัตว์น้ำ เช่น ปลาหรือกุ้ง ซึ่งอาจเกิดอาการเครียด หรือความเสียหายต่อเหงือกและผิวหนังของสัตว์น้ำ เนื่องจากฟอร์มาลีนมีฤทธิ์กัดกร่อนและเป็นสารเคมีที่ระเหยได้รวดเร็ว
การใช้ฟอร์มาลีนในบ่อเลี้ยงสัตว์น้ำที่เข้มข้นเกินไปหรือไม่เหมาะสม อาจส่งผลต่อคุณภาพน้ำ เช่น การลดลงของแพลงก์ตอนที่เป็นแหล่งอาหารตามธรรมชาติของสัตว์น้ำ รวมถึงการเปลี่ยนแปลงสมดุลทางชีวภาพในระบบนิเวศของบ่อ
นอกจากนี้ ฟอร์มาลีนอาจสะสมในเนื้อเยื่อสัตว์น้ำชั่วคราว แม้สัตว์น้ำจะมีสารฟอร์มัลดีไฮด์ตามธรรมชาติอยู่แล้ว แต่การสัมผัสฟอร์มาลีนในปริมาณสูงอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อสุขภาพของสัตว์น้ำได้ อย่างไรก็ตาม หากใช้ฟอร์มาลีนตามคำแนะนำของกรมประมง (เช่น ความเข้มข้น 25–50 พีพีเอ็ม และเวลานาน 30 นาทีถึง 1 ชั่วโมง) และไม่ใช้ก่อนจับสัตว์น้ำเพื่อจำหน่าย จะช่วยลดผลกระทบต่อสัตว์น้ำและผู้บริโภคได้ ทั้งนี้ ควรระมัดระวังการใช้ฟอร์มาลีนในพื้นที่ปิดหรือระบบปิด เช่น โรงเรือนเลี้ยงสัตว์บก เนื่องจากไอระเหยอาจทำให้สัตว์หายใจลำบากหรือเกิดการระคายเคืองทางเดินหายใจได้